Mùa Hạ với đặc trưng thời tiết nóng bức, dương khí cực thịnh dễ khiến cơ thể tiêu hao năng lượng, tâm khí bất ổn, nội nhiệt sinh bệnh. Dưỡng sinh mùa Hạ vì thế cần đi từ điều hòa tâm trí, thanh nhiệt giải thử, chăm sóc tiêu hóa và giữ gìn nguồn dương khí. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn nắm được những nguyên tắc vàng để duy trì sức khỏe mùa Hạ theo tinh thần y học cổ truyền, kết hợp hài hòa với nhịp sống hiện đại.

1. Nguyên tắc chung dưỡng sinh trong mùa Hạ

Ba tháng mùa Hạ còn được gọi là "phồn tú", nghĩa là giai đoạn cây cối xanh tươi, rậm rạp, vạn vật hấp thụ trọn vẹn Dương khí. Nếu mùa Xuân là thời kỳ Dương khí sinh trưởng và thăng phát, thì mùa Hạ chính là lúc Dương khí đạt đến đỉnh cao, giúp vạn vật đơm hoa kết trái, cây cối phát triển mạnh mẽ.

Nguyên tắc dưỡng sinh quan trọng nhất trong mùa này chính là điều hòa cơ thể theo quy luật "Trưởng". Dưỡng Dương vào mùa Hạ không có nghĩa là bổ sung Dương khí bằng cách ăn nhiều thực phẩm cay nóng hay dùng thuốc bổ Dương, mà là giúp Dương khí phát tiết ra ngoài một cách tự nhiên, giống như cây cối vươn lên và sinh trưởng mạnh mẽ.

Theo y học cổ truyền, Hạ là thời kỳ “Dương khí thịnh nhất” trong năm, tương ứng với Tâm trong Ngũ tạng.
Khí hậu nắng nóng dễ làm hao tổn tân dịch (nước), khiến cơ thể mất cân bằng âm dương. Ngoài ra ở trong thời đại hiện nay, mùa hè nhiều người dành thời gian trong phòng máy lạnh, bơi lội thường xuyên, uống nước đá lạnh… khiến cơ thể dễ bị tích nhiệt, viêm nhiễm, mẩn ngứa. Do vậy, nguyên tắc dưỡng sinh trong mùa này là:

• Dưỡng tâm, an thần – giúp ổn định cảm xúc, tinh thần.

• Thanh nhiệt giải thử – loại bỏ nhiệt và khí ẩm độc trong cơ thể.

• Tiết chế ăn uống và sinh hoạt – điều độ là chìa khóa duy trì sức khỏe lâu dài.

2. Dưỡng tinh thần trong mùa Hạ

Mùa Hạ là thời kỳ phát triển mạnh mẽ của hai hành Hỏa và Thổ, có mối liên hệ chặt chẽ với tạng Tâm và Tỳ. Khi tâm lý căng thẳng, giận dữ, Can khí dễ bốc lên, ảnh hưởng đến Tỳ, gây ra các vấn đề về tiêu hóa. Đồng thời, nếu Tâm bị tác động, có thể dẫn đến các biểu hiện như mất ngủ, hồi hộp, cáu gắt, nhiệt miệng,... Vì vậy, dưỡng tinh thần trong mùa Hạ cần tập trung giúp Can thư sướng, từ đó giữ cho cơ thể khỏe mạnh, tránh bệnh tật.

📌 Giải pháp:

• Giữ tinh thần thư thái, vui vẻ, yêu đời – Hạn chế căng thẳng, tìm niềm vui trong cuộc sống.

• Tránh bực bội, giận dữ – Kiểm soát cảm xúc để không ảnh hưởng đến sức khỏe.

• Điều hòa hơi thở – Thực hành các bài tập thở sâu hoặc quan sát hơi thở để giữ tâm trạng cân bằng.

• Rèn luyện nghệ thuật – Vẽ tranh, ca hát, chơi nhạc cụ… giúp giải tỏa căng thẳng, biểu đạt cảm xúc, gỡ nút thắt tâm lý.

3. Ăn uống mùa Hạ

Mùa Hạ nắng nóng, ra mồ hôi nhiều dễ mất nước và điện giải, tổn thương âm dịch. Bên cạnh đó, chúng ta thường có thói quen uống nước đá lạnh, ăn đồ sống để giải khát. Chính những thói quen này có thể gây tổn thương cho cơ thể.

📌Giải pháp:

• Ăn nhạt, thanh đạm: nhiều rau xanh, canh mát, cháo loãng, tránh các đồ cay nóng, nhiều dầu mỡ, nhiều gia vị

• Tránh đồ quá lạnh, hạn chế nước đá, bia rượu, nước lạnh, trà sữa vì dễ tổn thương Tỳ vị, ứ trệ đàm thấp có thể gây các bệnh lý rối loạn chuyển hoá.

• Tăng cường thực phẩm mát giúp giải nắng nóng, hỗ trợ Tỳ Vị: bí đao, mướp, dưa chuột, đậu xanh, hạt sen…

• Chia nhỏ bữa ăn, ăn đúng giờ, nhai kỹ để bảo vệ tiêu hóa.

• Nên uống các loại trà thanh nhiệt giải độc, lợi thấp khu đàm: Trà Hương liên ẩm, Trà Kỷ cúc ẩm, Trà lạc thần ẩm, Trà Trần bì, Tà lá sen,...

4. Giấc ngủ và sinh hoạt trong mùa Hạ

Mùa Hạ là mùa Dương khí thịnh nhất trong năm, nhưng cũng dễ hấp thụ phải nhiệt tà và hàn thấp.

🌿 Gợi ý:

• Tích cực tắm nắng: Ánh nắng mang lại nguồn Dương khí tự nhiên và không tốn chi phí. Việc tắm nắng mùa hạ cũng cực kì tốt cho người Dương khí hư, đang mắc các bệnh lý miễn dịch, người hay mắc bệnh và bệnh lâu khỏi trong mùa Đông.
• Tránh hấp thụ hàn thấp: Không ngâm mình lâu trong nước lạnh hoặc ở lâu trong những nơi ẩm ướt. Sau khi đổ mồ hôi nhiều ướt quần áo nên thay sớm.
• Chú ý trang phục: nên mặc quần áo mỏng nhẹ, rộng rãi, thoải mái, dễ thấm hút mồ hôi.
• Điều chỉnh giấc ngủ: tránh ngủ nướng, không ngủ quá sớm để thích nghi với Dương khí của mùa Trưởng Hạ. Ngủ trưa nên ngắn khoảng 15-30 phút. Tuy nhiên, nên đảm bảo ngủ đủ 8h/ngày.

5. Vận động hợp lý trong mùa Hạ

Đông y cho rằng: "Dương chủ động, Âm chủ tĩnh". Cuộc sống quá tĩnh tại, ít vận động là một nhân tố không có lợi cho Dương khí của cơ thể, Dương khí không được vận chuyển toàn thân gây nhiều vấn đề cho sức khoẻ.

Giải pháp:

• Tần số và thời lượng vận động: Tối thiểu 1 lần/ngày, 20-30 phút/ lần, 5 buổi/tuần.
• Thời gian vận động: Nên vận động ngoài trời có ánh nắng. Tuy nhiên, tránh vận động từ 10-16h dễ gây say nóng, say nắng.
• Bộ môn vận động: Có thể tập các bộ môn như đạp xe, cầu lông, yoga, đi bộ,...và có tiết mồ hôi giúp tiết thấp nhiệt ra ngoài.

6. Sinh hoạt tình dục vào mùa Hạ

Trong Đông y, sinh hoạt tình dục là một phần quan trọng của dưỡng sinh, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và sự cân bằng Âm - Dương trong cơ thể. Đặc biệt, vào mùa Hạ, khi Dương khí thịnh vượng, nếu không điều độ có thể làm hao tổn nguyên khí, ảnh hưởng đến Tâm, Thận và sức khỏe tổng thể.

📌 Gợi ý:

• QHTD lành mạnh, điều độ: tránh quá mức phóng túng, vô độ; tuỳ vào sức khoẻ của từng người, tuy nhiên không nên kiềm chế quá mức.
• Thời điểm không nên sinh hoạt tình dục: sau khi vừa uống rượu quá say, vừa ăn quá no, sau ăn quá nhiều đồ ngọt béo, mới đi chơi xa về mệt nhọc, vừa tắm rửa người chưa khô hẳn hoặc đang có biến động lớn về tình cảm.
• Khí hậu thời tiết không nên QHTD: Nên tránh ngày mưa rào có sấm chớp, thời điểm nóng nực nhất trong ngày.

7. Phòng bệnh mùa Hạ

Mùa Hạ thời tiết nóng bức, độ ẩm cao, mồ hôi tiết ra nhiều dễ làm hao tổn Tân dịch, gây mất nước và suy giảm sức đề kháng. Đây cũng là thời điểm các bệnh mùa Hè như say nắng, sốc nhiệt, rối loạn tiêu hóa, ngộ độc thực phẩm, viêm da, sốt xuất huyết, bệnh đường hô hấp và bệnh do virus phát triển mạnh. 

📌Giải pháp:

• Bổ sung đủ nước và điện giải: uống nước thường xuyên ngay cả khi không khát, tránh mất nước.

• Giữ vệ sinh cá nhân: tắm rửa sạch sẽ, thay quần áo thường xuyên để tránh vi khuẩn sinh sôi.

• Tránh tiếp xúc với nắng gắt: đội mũ, mặc quần áo thoáng mát, dùng kem chống nắng khi ra ngoài.

• Hạn chế thực phẩm dễ ôi thiu: ăn chín uống sôi, bảo quản thực phẩm đúng cách để tránh ngộ độc.

• Tăng cường thực phẩm thanh nhiệt: như nước dừa, chè hạt sen, đậu xanh, rau má để giải nhiệt và bảo vệ cơ thể.

• Tránh ở lâu trong phòng máy lạnh: vì sự chênh lệch nhiệt độ quá lớn giữa trong và ngoài trời dễ gây viêm họng, viêm phế quản.

• Phòng tránh muỗi và côn trùng: ngủ màn, diệt loăng quăng để ngăn chặn sốt xuất huyết.

8.  Dưỡng dương, trừ hàn đúng thời điểm với Tam Phục Thiên

Tam Phục – những ngày nóng nhất năm – là “cửa ngõ vàng” để trừ hàn bổ dương bằng các liệu pháp cổ truyền.

📌 Gợi ý ứng dụng:

• Dán cao Tam Phục tại các huyệt chỉ định tuỳ vào tình trạng gặp phải của bệnh nhân để nâng cao miễn dịch, hỗ trợ điều trị các bệnh lý do Dương khí hư, nhiễm hàn tà phục sâu trong cơ thể.

• Cứu ngải dọc mạch Đốc và các huyệt như trung quản, túc tam lý, khí hải,...giúp bổ Dương, trừ hàn.

• Phơi nắng vùng lưng cho hơi ra mồ hôi, thời gian phơi kéo dài khoảng 20 phút. Chú ý không phơi khi nắng quá gay gắt, giữa trưa.

7. Lưu ý & kết luận

Dưỡng sinh mùa Hạ không chỉ giúp phòng bệnh theo mùa, mà còn điều hòa thể chất – tinh thần, chuẩn bị cho mùa Thu – Đông khắc nghiệt.
Tuy nhiên, cần hiểu rõ thể trạng bản thân, không nên áp dụng quá mức các thực phẩm lạnh, thuốc bổ hay vận động cường độ cao dưới trời nắng gắt.

🌱 Hãy sống thuận tự nhiên – điều độ – an hòa để mùa Hạ trở thành thời điểm dưỡng sinh tuyệt vời nhất trong năm.